کد مطلب:48337 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:11

گنجینه پرسمان » قرآن

سوره دهر (انسان) دربارة چه كساني، يا چه كسي نازل شده و به كدام واقعه اشاره دارد؟

علماي شيعه اتفاق نظر دارند كه اين سوره و يا هيجده آيه (از آيه 5 إنّ الأبرار ... تا آيه 22 ... و كان سعيكم مشكوراً) از آن دربارة حضرت علي و حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسين: و خادمه آنها فضه نازل شده است. علامه اميني در الغدير اين شأن نزول را از 34 نفر از علمأ معروف اهل سنت نقل كرده است; بنابراين اين شأن نزول در بين اهل سنت مشهور، بلكه متواتر است.

شأن نزول: ابن عباس ميگويد: حسن و حسينبيمار شدند، پيامبر9 با جمعي از ياران به عيادتشان آمدند و به عليفرمودند: اي ابوالحسن! خوب بود نذري براي شفاي فرزندان خود ميكردي. علي، فاطمهو فضه كه خادمه آنها بود، نذر كردند كه اگر آنها شفا يابند، سه روز روزه بگيرند.

چيزي نگذشت كه هر دو شفا يافتند، در حالي كه از نظر مواد غذايي دست خالي بودند. عليسه من جو قرض نمود و فاطمهيك سوم آن را آرد كرد و نان پخت. هنگام افطار سائلي بر در خانه آمد و گفت: السلام عليكم?گهل بيت محمد9; سلام بر شما اي خاندان محمد! مستمندي از مستمندان مسلمانان هستم، غذايي به من بدهيد.

آنها همگي مسكين را بر خود مقدم داشتند و سهم خود را به او دادند و آن شب جز آب ننوشيدند. روز دوم را همچنان روزه گرفتند و موقع افطار وقتي كه غذايي را آماده كرده بودند (همان نان جوين) يتيمي بر در خانه آمد، آن روز نيز ايثار كردند و غذاي خود را به او دادند. (باز با آب افطار كردند و روز بعد را نيز روزه گرفتند) در سومين روز اسيري به هنگام غروب آفتاب بر در خانه آمد، باز سهم غذاي خود را به او دادند. هنگامي كه صبح شد، عليدست حسن و حسينرا گرفته بود، خدمت پيامبر آمدند، وقتي پيامبر آنها را مشاهده كرده; ديد از شدت گرسنگي ميلرزند. فرمود: اين حالي را كه در شما ميبينم براي من بسيار گران است; سپس برخاست و با آنها حركت كرد. هنگامي كه وارد خانة فاطمهشد، ديد در محراب عبادت ايستاده در حالي كه از شدت گرسنگي شكم او به پشت چسبيده و چشمهايش به گودي نشسته، پيامبر9 ناراحت شد; در همين هنگام جبرئيل نازل گشت و گفت: اي محمد! اين سوره را بگير، خداوند با چنين خانداني به تو تهنيت ميگويد; سپس سورة هل?گتيَ را بر او خواند.(ر.ك: مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهاني، مكتبة المرتضوية، ص 491.)0

امّا دربارة مكّي يا مدني بودن اين سوره بايد بگوييم كه اتفاق و اجماع علما و مفسّران شيعه بر اين است كه همه يا دست كم قسمتي از آيات آغازين سوره كه مقام ابرار و اعمال صالح آنها را بيان ميكند، در مدينه نازل شده، كه شأن نزول آن، يعني داستان نذر عليو فاطمة زهرا و امام حسن و امام حسين: و فضّه به طور مشروح بيان شد، گرچه اين مطلب ـ يعني نظر علما و دانشمندان شيعه ـ، براي اثبات حقانيّت كفايت ميكند; در عين حال مشهور ميان علماي اهل سنّت نيز نزول اين سوره در مدينه است، همان گونه كه قرطبي، مفسّر مشهور اهل تسننّ، در تفسير خود نوشته است: مشهور علما معتقدند كه در مدينه نازل شده است.

اينك براي اطلاع بيشتر، نام چند تن از كساني كه تمام يا قسمتي از آيات اين سوره را ـ كه در بالا به آن اشاره شد ـ مدني ميدانند در زير ميآوريم:

1. حاكم ابوالقاسم حسكاني: او از ابن عباس تعداد آياتي را كه در مكه و مدينه نازل شده، به ترتيب و به طور مشروح نقل كرده و اين سوره را جزء سورههاي مدني شمرده كه پس از سورة الرحمن و پيش از سورة طلاق نازل شده است.

2. استاد احمد زاهد، صاحب كتاب ايضاح: او نيز اين مطلب را از ابن عباس نقل كرده است.

3. تاريخ القرآن از ابوعبداللّه زنجاني: ايشان از جمعي بزرگان اهلسنّت نقل كرده كه سورةانسان را در رديف سورههاي مدني آوردهاند.

4. نويسندة مذكور (ابوعبداللّه زنجاني) از فهرست ابن نديم از ابن عباس نقل كرده كه او سورة انسان را يازدهمين سورة مدني دانسته است.

5. سيوطي در كتاب اتقان از بيهقي در دلائل النبوة نقل ميكند كه عكرمه گفته است: سورة هل اتي در مدينه نازل شده است.

6. در درالمنثور نيز همين مطلب از ابن عباس به طرق مختلف نقل شده است.

7. زمخشري در تفسير كشّاف، شأن نزول معروف آيات آغازين ـ يعني نذر عليـ را نقل كرده است.

8. گذشته از اين موارد بسياري از بزرگان اهل سنت، نزول آيات آغازين اين سوره را ان الابرار... دربارة عليو فاطمة زهرا و حسن و حسين: ميدانند كه اين خود شهادتي بر مدني بودن اين آيات است و احدي در اسباب النزول، بغوي در معالم التنزيل، سبط بن جوزي در تذكره، گنجي شافعي در كفاية الطالب و جمعي ديگر به اين مطلب اشاره كردهاند.

اين مسئله به قدري معروف و مشهور است كه محمد بن ادريس شافعي يكي از ائمة چهارگانة اهل سنّت، در شعر معروف خود ميگويد: تا كي تا كي و تا چه زماني / مرا در محبّت اين جوانمرد سرزنش ميكنيد؟

مگر فاطمه به غير او تزويج شد / و مگر هل اتي دربارة غير او نازل شده است؟(تفسير نمونه، ج 25، ص 328ـ330.)